Αυτή τη φορά θα αναφερθώ σε κάτι που δεν έχω δει παρά μόνο πρόχειρα και βιαστικά, αφού διαπίστωσα πως δεν είναι του γούστου μου και της τηλεοπτικής μου αισθητικής…
Έχει να κάνει με το δημοφιλές Survivor και τον τηλεντόρο (νεολογισμός…) που ξεσήκωσε, καθηλώνοντας μπροστά στις οθόνες τις μάζες τής ελληνικής επικράτειας, αλλά και με την εμμονή τού τηλεοπτικού Σκάι, ο οποίος, αγνοώντας το παρελθόν του, παραμερίζει απογευματινές ενημερωτικές εκπομπές για να προβάλλει διασκεδαστικές παραγωγές, κυρίως όμως αυτή την τόσο δημοφιλή εκπομπή.
Επαναλαμβάνω πως, τη συγκεκριμένη, δεν την βλέπω κι έτσι δεν «δικαιούμαι δια να ομιλώ» επί του θέματος, αλλά παρατηρώ πως, τηλεοπτικές εκπομπές άλλων Μ.Μ.Ε., στήσανε στρογγυλά (ή και τετράγωνα) τραπέζια όπου οι συμμετέχοντες, κοιτάζοντας από την ηλεκτρονική κλειδαρότρυπα, συζητούν τις συμπεριφορές όσων συμμετέχουν στο «παιχνίδι» ή αναφέρονται γύρω από την ωφελιμότητα ενός τέτοιου και τόσο ανταγωνιστικού θεάματος. Και όχι μόνο. Παρέες σε καφετέριες, σπίτια, πολλά περιοδικά, εφημερίδες και πολύ, πάρα πολύ, διαδίκτυο… Εν τέλει, με αφορμή αυτή την εκπομπή, θα περάσουμε στο σπουδαίο και ανεξάντλητο θέμα τής τηλεοπτικής αναζήτησης… Όχι, το ζήτημα, δεν είναι τηλεοπτικό. Είναι κοινωνικό. Και έχει να κάνει με τον πυρήνα τής υπόθεσης. Δηλαδή, με το ποιο τηλεοπτικό προϊόν αναζητάει η ελληνική κοινωνία.
Έχω νιώσει, από τον αέρα που αναπνέω, τη διάσταση που έχει πάρει μια τέτοια «πιασάρικη» τηλεοπτική εκπομπή, σαν το reality Survivor, η οποία περιέχει όλα εκείνα τα στοιχεία που προκαλούν το ενδιαφέρον και παράγουν υψηλές θεαματικότητες. Ανταγωνισμός, ίντριγκες, θέαμα, αγώνες, μυστήριο, ομαδοποιήσεις με συντεχνίες, κρυφοί… έρωτες, οφθαλμολαγνεία, αναμονή τού-τής νικητή-τριας… Όλα τάχει ο μπαξές. Η οργανωμένη συνταγή τού λαϊκού θεάματος στην αποθέωσή του…
Και λοιπόν; Κακό είναι αυτό; Όχι θα έλεγα. Και θεμιτό και σύνηθες. Θα ήταν υπερβολή να σκεφτούμε και να εκλάβουμε το Survivor ως ένα τηλεοπτικό θέαμα που αντέχει σε πνευματικές, εγκυκλοπαιδικές συζητήσεις και προβληματισμούς. Μια τέτοια εκπομπή, μαζί με πολλές άλλες αντίστοιχης… «πνευματικότητας», αποτείνεται σε έναν κόσμο που ζει και υπάρχει ανάμεσά μας. Είναι ο διπλανός μας, ο γείτονας, ο φίλος μας, ο εργαζόμενος, η νοικοκυρά, η γιαγιά τού σπιτιού μας… Είναι ο κόσμος τού μόχθου, της αγωνίας, ο επιβαρυμένος από τους φόρους και την ανεργία. Είναι, με λίγα λόγια, ένας παράλληλος κόσμος, από τον ίδιο κοινωνικό ιστό, από τον κοινό πολιτισμό και τις «αξίες» που έχουμε μοιραστεί…
Η διαφορά τής επιλογής αγγίζει το προσωπικό γούστο, την αισθητική, αλλά και την παραγωγή τηλεοπτικών προϊόντων που έχουν μια τεράστια αδυναμία: Να μην μπορούν να ανανεωθούν, μέσα από το πέρασμα του χρόνου. Να αναμασούν το ίδιο φαγητό, να πίνουν από το ξεχασμένο ποτήρι με το παλιό νερό. Πρακτικά, ετούτο, σημαίνει πως η πλειοψηφία των άλλων τηλεοπτικών προτάσεων επαναλαμβάνονται εφιαλτικά, τόσο που να μοιάζουν προσκολλημένες στα ίδια εκφραστικά οξειδωμένα μέσα, με αποτέλεσμα να καταλήγουν να είναι ξεπερασμένες και παλαιομοδίτικες…
Μα, δεν είναι πρώτη φορά που διαπιστώνουμε αισθητικό και σεναριακό τηλεοπτικό τέλμα σε σίριαλ, και σε θεαματικές προσπάθειες ψυχαγωγικού περιεχομένου. Παρ’ όλα τα νέα τεχνικά ηλεκτρονικά μέσα που διατίθενται στην αγορά, το στερημένο από φαντασία μυαλό, δεν διαθέτει ανανεωτικές σκέψεις. Είναι κρίση τής τηλεοπτικής παραγωγής αυτό ή σας θυμίζει παρόμοιες καταστάσεις μιας γενικότερης κρίσης πνευματικού προσανατολισμού, με ρίζες στην αδιαμφισβήτητη κορύφωση της κρίσης στην πολιτική και στον πολιτικό κόσμο γενικότερα;
Έχω παρακολουθήσει τέτοιες, περί του θέματος, συζητήσεις. Είναι αναμενόμενο. Οι καλεσμένοι ομιλητές χωρίζονται στα δύο. Οι υπερασπιστές τού κάθε Survivor από τη μια, οι επικριτές από την άλλη. Η μια πλευρά υποστηρίζει πως ο κόσμος θέλει θέαμα, για να ξεχάσει την κουραστική καθημερινότητά του. Η άλλη πλευρά αντιτάσσει πως ένα θέαμα θα «πρέπει» να παρέχει πνευματικότητα και εκπαίδευση, μέσα από σκέψη και προβληματισμό, στους θεατές του. Καθαρά ψυχρή και μονόπλευρη στάση, απέναντι στο προϊόν τού θεάματος. Χρόνια θυμάμαι αυτή την αντίθεση, σχετικά με το ρόλο τής τηλεόρασης. Διασκεδαστικά ψυχαγωγική ή ψυχαγωγικά Παιδαγωγική; Ακόμα και σήμερα, στον κόσμο τού θεάματος, το δίπολο ερώτημα συντηρείται επίμονα! Ίσως να καταλήγει και σε αψυχολόγητη εμμονή. Λίγοι είναι εκείνοι που σκέφτονται πως και τα δύο είναι απαραίτητα και θα μπορούσαν κάλλιστα να συνυπάρχουν. Να συνδιαλέγονται. Όμως, οι… ψυχαγωγικές μεσημεριάτικες εκπομπές, μάς έχουν συνηθίσει χρόνια τώρα, να διαθέτουν μια πρωταγωνίστρια ελαφρώς… χαζοχαρούμενη, όμορφη, αδιάφορου μορφωτικού επιπέδου, έναν συμπαρουσιαστή «κούκλο» ή κάποιον συμπληρωματικό, γκέι κατά προτίμηση, μερικές άλλες δευτερεύουσες «γλάστρες» (κορίτσια) με συμπεριφορές, ναζάκια και καμώματα επιπέδου στερημένης ή ύστερης εφηβικής φάσης… Αυτή είναι μια «συνταγή», από την οποία δεν τόλμησε κανένα κανάλι να απαλλαχτεί επί τόσες δεκαετίες, ένας τυφλοσούρτης που λειτουργεί και αιχμαλωτίζει μεγάλο μέρος των τηλεθεατών… Αν εξαιρέσουμε τις ψυχαγωγικές εκπομπές τής κρατικής τηλεόρασης, ο τηλεχρόνος των καναλιών, έχει καταντήσει νοσηρός, πληκτικός και επιζήμιος, επειδή οι υπεύθυνοι συντάκτες και οι διευθυντές προγράμματος θεωρούν πως το ΤΟΣΟ κουτόχορτο είναι αναγκαία προϋπόθεση για να οργανωθεί, να διαμορφωθεί και να επιβιώσει ένα… σύγχρονο κανάλι!!!
Ένας προβληματισμός πάνω στο θέμα των «ψυχαγωγικών τηλεοπτικών προγραμμάτων», θέλει πολύ νηφάλια συζήτηση. Μην ξεχνάμε: Τα τηλεοπτικά κανάλια είναι επιχειρήσεις που θα πρέπει να εισπράττουν για να επιβιώσουν. Αυτό, σε μια τέτοια συζήτηση, είναι απαραίτητη προϋπόθεση. Όπως απαραίτητο είναι και το ζήτημα μιας βαθύτερης σκέψης και τής παρουσίας σοβαρού εκπαιδευτικού υπόβαθρου. Η συγχώνευση των δυο αυτών υπαρκτών ζητημάτων είναι ολόκληρη Επιστήμη! Είναι η… χρυσή τομή που θα πρέπει επί τέλους να επινοηθεί και να προταθεί. Ε λοιπόν, η σοβαρή μελέτη των κοινωνικών μορφωτικών ανακατατάξεων της ελληνικής κοινωνίας, η δημιουργία τηλεοπτικής κουλτούρας και η επακόλουθη αντίληψη τής πραγματικότητας, θα πρέπει να μπει στο επίκεντρο τού ενδιαφέροντος τουλάχιστον των κοινωνιολόγων. Από την εμπειρία μας, προκύπτει πως ουδείς κάθισε να σκεφτεί αυτά τα κυρίαρχα ζητήματα.
Η πρόσφατη συζήτηση, για παράδειγμα, σχετικά με τα τέσσερα κανάλια, που μετατράπηκαν σε εννιά ή δώδεκα! Δεν υπήρξε παράλληλα κανένας προβληματισμός, για το περιεχόμενο της τηλεοπτικής ποιότητας. Η απαραίτητη προϋπόθεση συνύπαρξης ψυχαγωγικής και παιδαγωγικής διάστασης, όπως φάνηκε, προσπεράστηκε με σχετική αδιαφορία. Η ελαφρότητα αντιμετώπισης του θέματος, ακολούθησε την εύκολη συνταγή τής φτηνότατης ψυχαγωγίας, η οποία αποτείνεται θαρρείς σε πολίτες φυτά, δίχως αξιοπρέπεια… Στο μεταξύ, τα πολιτικά παιχνίδια διαπλοκής, κρατάνε τον δικό τους χορό…
Τα Survivor κλπ, είναι η αφορμή για να σκεφτούμε ποια τηλεόραση επιζητούμε. Για ποια τηλεόραση αγωνιούμε ως πολίτες και ως κοινωνία, μπροστά στις αρχές τού 21ου αιώνα…
Νότης Μαυρουδής
Σχόλια του Νότη Μαυρουδή 